Ένα κείμενο για το Δερμάτι

Δερμάτι: Το χωριό όπου δεν πηγαίνει κανείς

Τούτο τον Σεπτέμβριο, πέρασα μιάν αξέχαστη όλο έξαρσι εβδομάδα πάνω στα τραχειά βουνά της Ευρυτανίας.

Αυτή η βουνήσια Ελλάδα μου δίνει πάντα μιαν ιδιαίτερη συγκίνησι, γιατί εκεί το αγαπημένο μου Αλπικό μεγαλείο σμίγει με την επίσης γνώριμή μου μεσογειακή νότα, τα έλατα με τα πλατάνια και τ' αμπέλια, το τζιτζίκι με τη βερβερίτσα, μυρίζει Σαβόια ή Ελβετία, αλλά και γνήσια Ελλάδα. Γνήσια από φυσιολατρική αλλά και από ανθρώπινη άποψι, με τα πανελλήνια συστατικά της υπαίθρου: φτώχεια, κουράγιο και ανοιχτοκαρδιά. Ίσως στην Ευρυτανία να είναι πιο έντονα ακόμα τα τρία αυτά χαρακτηριστικά. Είδα κει πάνω κάτι χωριά πραγματικά ηρωικά, καθώς είναι σκαρφαλωμένα σε κοφτές πλαγιές, στα 900 και 1.000 και 1.100 μέτρα, απομονωμένα και «μακριά από τον Θεό» και όπου τα πάντα λείπουν, εκτός από την θαρραλέα επιμονή και την καλοκάγαθη, φιλόξενη διάθεσι.

Αφού χαιρετήσω πρώτα νοερά τα άλλα, όπου πέρασα όμορφες μέρες ή ώρες: το μαγευτικό και άνετο Μικρό Χωριό του Καρπενησιού, το Βουτήρο με το γραφικό του πανηγύρι στο Κουμάσα, τη φιλική Καρύτσα, τα ψηλοκρέμαστα Σελλά και Μηλιά, θέλω να σας μεταφέρω στα πιο απίθανα ηρωικό απ' αυτά τα χωριά. Λέγεται Δερμάτι και βρίσκεται κρυμμένο σε μιαν αετοφωλιά, δεξιά από τη διαδρομή ανάμεσα Μικρό Χωριό και Προυσό, την ίδια επιβλητική διαδρομή που ακολούθησε το 1823 ο νεκρός του Μάρκου Μπότσαρη προς το Μεσολόγγι με σταθμό στη Μονή Προυσού για να μπορέση ο άρρωστος Καραϊσκάκης που έμενε εκεί να σηκωθή και ν' αποχαιρετήση τον σκοτωμένο μαχητή αδελφό του.

Μα το Δερμάτι είναι τόσο κρυμμένο, που, όταν πρωτόκανα πρόπερσι την εξαίσια αυτή πορεία -μια πεντάωρη ανάτασι- δεν μπόρεσα να το ανακαλύψω, αγνοώντας την ύπαρξί του. Φέτος σαν έφτασα στο χάνι Μπαλτέικα κι έκανα μια μικρή στάσι πριν τραβήξω προς το Μοναστήρι, το μάτι μου ξεχώρισε κάτι σπιτάκια πάνω στο αντικρυνό βουνό και ρώτησα σχετικά και μου απαντήσανε γελώντας: «Είναι το περίφημο Δερμάτι, το χωριό όπου κανένας δεν πάει». Αυτό ακριβώς ήταν αρκετό για να με σπρώξη να σκαρφαλώσω κει πάνω, παρ' όλο που η ιδέα αυτή μου φάνηκε αλλόκοτη κι' αστεία. Πραγματικά, την άλλη μέρα, γυρίζοντας από το δεύτερο προσκύνημά μου στην Προυσιώτισσα και στη μνήμη των δύο θρυλικών ηρώων, αποφάσισα να επισκεφτώ και τους σημερινούς ταπεινούς ήρωες.

Αφού πέρασα τα Διπόταμα, όπου ο Κρικελιώτης και ο Καρπενησιώτης ενώνονται, αμέσως μετά το γεφύρι, άφησα το μουλαρόδρομο του Προυσού, πήρα ένα στενό κατσικόδρομο και ύστερα από μια ώρα και ένα τέταρτο συνεχή, απότομη ανάβασι έφτασα στο διάσελο, όπου στέκονται, στο πιο ψηλό σημείο (860 μ.), η εκκλησιά και το σχολείο του Δερματιού. Αλλά πώς να σας περιγράψω την κατάπληξι, σχεδόν το δέος μου, όταν ανεβαίνοντας, σε μια στροφή του μονοπατιού, αντίκρυσα το απίστευτο μέρος όπου είναι γαντζωμένα αραιά, αραιά, τα 30 περίπου σπίτια του: Μια στενώτατη χαράδρα χωμένη ανάμεσα σε δύο άγριες και γυμνές πλαγιές, με μια κλίσι ίσως 65 μοιρών (μου χρειάστηκαν 40 λεπτά της ώρας για ν' ανεβώ από τα πιο χαμηλά σπίτια ίσαμε τα πιο ψηλά). Χώμα, «φυσικό» χώμα, θάλεγα, δεν υπάρχει, ούτε ίσιωμα. Σπάζουν το βράχο για να κάνουν «πεζούλια» για να σπείρουν λίγο καλαμπόκι για το ψωμί και για τα ζωντανά, και να φυτέψουν μερικές καρυδιές και αμπέλια.

Με συγκίνησι και θαυμασμό μέτρησα, στη μισή πλαγιά μόνο, 50 τέτοια πεζούλια με τειχάκια, κερδισμένα με το ζόρι από το βράχο και τον γκρεμνό. Να είχαν τουλάχιστον νερό! Θύματα μιας τραγικής γεωλογικής ειρωνείας, οι κάτοικοι του Δερματιού που ζουν πάνω στα Διπόταμα, δηλαδή πάνω στη συμβολή δύο πραγματικών ποταμιών, δεν έχουν ποτιστικό νερό! Το καλαμπόκι τους το ποτίζουν κάθε 22 μέρες, ενώ θα πρεπε το πότισμα να γίνεται κάθε 10 μέρες τουλάχιστο. Συνάντησα τον δραστήριο πρόεδρο της Κοινότητας, την ώρα που κατέβαινε από το ύψωμα που δεσπόζει το χωριό, όπου είχε ανέβει για να φτιάξη ένα αυλάκι και να διασώση έτσι για τους συνδημότες του ένα πολύτιμο ρυάκι που χανότανε.

Ετσι το Δερμάτι βρίσκεται χωρίς χώμα, χωρίς νερό, χωρίς δρόμο και συγκοινωνία: το μονοπάτι το συνδέει μόνο με το δρόμο του Μικρού Χωριού που δεν έχει προχωρήσει πολύ ακόμα προς τον Προυσό· δεν έχει ούτε κατάστημα, ούτε - απίστευτο πράγμα για ελληνικό χωριό - καφενείο! Τώρα φροντίζει ο πρόεδρος για να συμπληρωθή αυτό το κενό, ώστε «οι χωρικοί να μπορούν να συγκεντρώνονται κάπου». Κι όμως όχι μόνο εξακολουθούν να ζούνε οι άνθρωποι κάτω από αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες -μόνο 4 οικογένειες το χειμώνα κατεβαίνουν λίγο πιο χαμηλά- αλλά το 1949, όταν με τα γεγονότα καήκανε όλα τα σπίτια και τους προτείνανε ν' αφήσουν τον αφιλόξενο κρυψώνα, αυτοί απαντήσανε και μάλιστα στη Βασίλισσα: «Πώς να κατεβούμε στην πεδιάδα; Πώς να κλειστούμε σε μια πολιτεία; Δεν μας αρέσει». Και ξαναχτίσανε όλα τα σπίτια τους. Το 1953 φτιάξανε και ένα ωραίο σχολείο όπου πάνε περίπου 10 παιδάκια (τα σκεφτόμουνα το χειμώνα να σκαρφαλώνουνε με την αντάρα την όρθια πλαγιά και να χώνωνται μέσα σ' ένα μέτρο χιόνι εκεί γύρω, γύρω από το σχολείο).

Δίχως χώμα, δίχως νερό, στην ελάχιστη γη τους, φυτεύουν λίγα λουλούδια, και προσφέρουν καλωσυνάτο στον ξένο το χαμόγελό τους. Περνώντας από το σπίτι του προέδρου δεν τον βρήκα εκεί, με περιποιήθηκε όμως η νύφη του, κι όταν τον συνάντησα κοντά στο μελλοντικό καφενείο, μη μπορώντας να μου προσφέρη τίποτα μου είπε γιομάτος λύπη: Τι να σας κεράσουμε εδώ;

Τι να μου προσφέρετε αγαπητοί φίλοι; Εγώ δεν θα σας ξεχάσω ποτέ. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το βασανισμένο, αδάμαστο και ανοιχτόκαρδο Δερμάτι, καμωμένο κατ' εικόνα και ομοίωσι του Ελληνικού Λαού.

Το παραπάνω κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία", την Πέμπτη 20 Αυγούστου 2009. Γράφτηκε από τον Roger Milliex (Ροζέ Μιλλιέξ, 1913-2006) που υπήρξε για πολλά χρόνια διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα και ασχολήθηκε με την ορειβασία και τη φυσιολατρία, δημοσιεύοντας σχετικά κείμενα. Ο γεννημένος στη Μασσαλία διανοούμενος αγάπησε με πάθος και ρομαντισμό την Ελλάδα. Υπήρξε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και αποτέλεσε ενσάρκωση του σύγχρονου Φιλέλληνα.

Δερμάτι: Το χωριό όπου δεν πηγαίνει κανείς